Zapraszamy na cykl wpisów zatytułowanych “Spacerem przez psychoterapię. Przewodnik dla zainteresowanych”
Broszura informacyjna Studenckiego Koła Naukowego Psychoterapii „Dialog” przy Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Redakcja: Sonia Blukacz, Krzysztof Grabarczyk, Piotr Kałowski, Katarzyna Klemensowicz-Kwiatkowska, Ewa Mieczkowska, Paweł Urban, Justyna Wrzesińska. Opiekun merytoryczny: dr hab. Anna Cierpka.
Zapraszamy do zapoznania się z broszurą, w której znajdziecie Państwo podstawowe informacje na temat psychoterapii – na czym polega psychoterapia, kto może z niej skorzystać, jak można zgłosić się na psychoterapię, czy różni się psychoterapeuta od psychiatry? W broszurze zostaną scharakteryzowane najważniejsze nurty psychoterapeutyczne, a także odpowiedzi na najważniejsze pytania o psychoterapię – w tym mity krążące wokół tego tematu.
Czym jest psychoterapia i na czym polega?
Psychoterapia to złożony, wysoce zmienny proces, na przebieg którego wpływa wiele czynników. Dosyć
zwięzłą i zrozumiałą definicję psychoterapii podają Meltzoff i Kornreich (1970):
„Psychoterapia polega na świadomym i celowym stosowaniu technik, wyprowadzonych z zasad uznanych teorii
psychologicznych, przez osoby wykwalifikowane drogą szkolenia i doświadczenia, aby rozumieć te zasady i stosować te techniki,
z intencją pomagania ludziom modyfikować takie osobiste cechy, jak uczucia, postawy, zachowania, które są oceniane przez
terapeutę jako nieprzystosowawcze”.
Przyjrzyjmy się dokładniej tej definicji. Po pierwsze, świadome i celowe stosowanie technik oznacza, że
w trakcie psychoterapii klient uzyskuje dostęp do różnorodnych metod mających przybliżyć go do osiągnięcia
ustalonego przez siebie celu. Techniki te będą zależeć od problemu, z jakim zgłasza się klient (lub od celu, jaki
pragnie osiągnąć) oraz podejścia, w jakim wykształcił się terapeuta.
Wykwalifikowanie drogą szkolenia i doświadczenia zwraca uwagę na to, że chociaż ludzki stosunek do
klienta i empatia odgrywają w tym procesie ogromną rolę, terapeuta musi też posiadać specjalistyczną wiedzę.
Psychoterapia jest więc czymś więcej niż rozmową z przyjacielem do wynajęcia.
Intencja pomagania ludziom modyfikować osobiste cechy oznacza, że terapeuta przyjmuje rolę
kompetentnego pomocnika w pewnym procesie. Wspiera i ułatwia zorientowanie się w dostępnych
rozwiązaniach problemu, lecz nigdy nie wprowadza bezpośrednio zmian w kliencie. Skuteczna psychoterapia
wymaga od klienta zaangażowania i pracy, gdyż tak naprawdę tylko on ma bezpośredni dostęp do swojej
psychiki.
Ocena przez terapeutę wybranych cech jako nieprzystosowawczych oznacza kierowanie się pewnym
standardem przy określaniu, wraz z klientem, celu terapii. Terapeuta nie ma prawa kazać klientowi zmienić
swoich poglądów na tematy ideologiczne, religijne, polityczne, itp. Zajmuje się jedynie tym, co sam klient
wskazuje jako źródło dyskomfortu życiowego – np. depresją czy nadmiernym lękiem przed kontaktem
z innymi. Właśnie takie zjawiska terapeuta powinien starać się, wraz z klientem, identyfikować i usuwać tak,
aby pod koniec terapii klient stał się człowiekiem, którym chce być – a nie tym, który terapeuta chce, żeby był.
Rozwój szkół terapeutycznych sprawia, że poszczególne elementy powyższej definicji mogą rozumiane
przez różnych terapeutów nieco odmiennie.
Co daje psychoterapia?
Notorycznie powtarzającym się pytaniem dotyczącym psychoterapii jest to, czy ona w ogóle działa? Czy
jest sens płacić co tydzień terapeucie za 50 minut rozmowy, np. przez rok lub kilka lat? Na te i inne pytania
każdy musi odpowiedzieć sobie sam. I to niekoniecznie po jednej konsultacji. Mamy jednak potwierdzone
dane co do skuteczności psychoterapii.
Terapia, jak wykazują badania, jest 2 razy skuteczniejsza od placebo, tzn. jest 2 razy większa szansa na
to, że poradzimy sobie z problemem, czy objawy naszej choroby zmniejszą się, jeżeli rozpoczniemy
psychoterapię niż wtedy, gdybyśmy jej nie podjęli.
Jeśli cierpimy na przewlekłą chorobę psychiczną, psychoterapia może poprawić nasz stan, pozwolić
oswoić się z chorobą, nauczyć się radzić sobie z nawrotami choroby. Jeśli walczymy z pojedynczym epizodem
chorobowym, jest duża szansa, że terapia pozwoli na wyleczenie, powrót do stanu zdrowia. Może także
wyposażyć nas na przyszłość w takie zasoby i taką wiedzę o sobie i swoim funkcjonowaniu, które uchronią nas
przed pojawieniem się kolejnego epizodu chorobowego. Wreszcie, jeśli przychodzimy do psychoterapeuty
w kryzysowym momencie życia, ze spadkiem formy psychicznej, problemami w życiu rodzinnym, towarzyskim
czy zawodowym, których nie da się rozwiązać w jeden dzień, bądź też straciliśmy już wiarę, że jesteśmy
w stanie rozwiązać je sami – terapia może pomóc stopniowo odbudować i umocnić silne strony naszej psychiki,
zaakceptować słabości i nauczyć się z nimi na nowo żyć. Możemy również zyskać świeżą perspektywę na stare
sprawy lub bardziej autentyczny obraz otaczającego nas świata i nas samych. Terapia pozwala też po prostu
dowiedzieć się czegoś nowego o sobie i wykorzystać tą wiedzę do uczynienia naszego życia bardziej
szczęśliwym czy komfortowym. To, w ogólnym zarysie, jest esencją terapii w każdym nurcie – pomimo różnic
teoretycznych, innego nazywania pewnych zjawisk, stosowania różnych technik, różnej częstotliwości i długości
trwania terapii.
Najważniejsze jest, by dobrze czuć się w relacji z terapeutą i mieć samemu wewnętrzną motywację do
pracy nad sobą – nie tylko w gabinecie, ale i poza nim. Praca ta, choć niejednokrotnie wydawać się może
uciążliwa, trudna czy za długa, bardzo często owocuje tym, że życie wydaje się dzięki niej mniej uciążliwe,
nieco łatwiejsze, a nawet szczęśliwsze.
Cel psychoterapii ustalamy na samym jej początku, we współpracy z terapeutą. Klient sam decyduje,
nad czym ma ochotę pracować, przy czym wybór jest tutaj praktycznie nieograniczony. Jedynym wyjątkiem są
cele zmierzające do zmiany kogoś innego niż klienta („Chcę, aby moja żona bardziej mnie kochała.”) lub cele
nasilające nieadaptacyjne cechy (np. klient mający problemy z wybuchami agresji, chcący stosować je w celu
zastraszania innych).
Następnie terapeuta nazywa cele klienta w kategoriach zachowań, które można zaobserwować. Dzięki
temu będzie możliwe ocenienie, kiedy terapia się udała i powinna być zakończona lub kiedy terapia nie daje
oczekiwanych wyników i potrzebna jest zmiana planu lub nawet jej przerwanie. Tak więc klient
doświadczający lęku w kontaktach międzyludzkich będzie ją pokonywał – w ujęciu poznawczo-behawioralnym
– poprzez stawianie sobie coraz większych wyzwań, np. od porozmawiania z kimś o pogodzie do umówienia się
na dłuższe spotkanie towarzyskie. Natomiast terapeuta będzie starał się pomóc mu w opracowaniu
realistycznego planu osiągnięcia tych celów oraz we wcieleniu go w życie.
Zadaniem terapeuty jest także przetłumaczenie celów i pragnień klienta na język teorii podejścia,
w którym pracuje terapeuta. Ten sam cel może być więc inaczej formułowany i osiągany przez rożnych
terapeutów. Charakterystyka podejść ważniejszych nurtów psychoterapii będzie opisana w dalszej części
niniejszej broszury.
Psychoterapia daje więc możliwość rozwiązania nękającego problemu natury psychologicznej: od
obniżonego nastroju, przez problemy z koncentracją, stosunkami z innymi ludźmi do panicznego lęku.
Ile trwa psychoterapia?
Czas trwania psychoterapii jest w dużej mierze zależny od podejścia, w jakim wykształcony jest
terapeuta, oraz opracowywanego celu. Obecnie większość podejść oferuje formy krótkoterminowe,
przewidujące ok. 15 spotkań, po jednym na tydzień. W razie potrzeby terapię można skrócić (zarówno, gdy cel
został już osiągnięty, jak i gdy klient i terapeuta zgadzają się, że praca nie postępuje w pożądanym kierunku)
lub przedłużyć.
Kto może skorzystać z psychoterapii?
Nie ma żadnych formalnych wymogów, które należy spełnić, aby wziąć udział w psychoterapii, jednak
charakter pracy w poszczególnych nurtach psychoterapeutycznych może sprawiać, że niektóre cechy
osobowości czy preferencje będą bardziej do nich predysponowały. W każdym jednak przypadku
psychoterapia jest procesem wymagającym od klienta pracy oraz determinacji. Osoba terapeuty jest ważnym,
lecz nie wystarczającym elementem psychoterapii.
Jaka jest skuteczność psychoterapii?
Ogólny przegląd badań naukowych sprawdzających skuteczność psychoterapii wykazuje, że osoba
leczona psychoterapią przeciętnie uzyskuje poprawę większą niż 80% osób nieleczonych (Smith i Glass, 1977;
Smith i in. 1980). Wynik ten powtarza się także w kolejnych badaniach (Shapiro i Shapiro, 1982; Rakowska
2006).
Badania nad psychoterapią psychodynamiczną wykazują, że w leczeniu zróżnicowanych problemów
klienci uzyskują poprawę większą niż 70-85% osób nieleczonych (Shedler, 2009).
Badania nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej wykazują natomiast, że
w przypadku zaburzeń lękowych prawie wszyscy klienci uzyskują poprawę znacznie większą od osób nie
podejmujących leczenia (Stewart i Chambless, 2009). Terapia ta jest także skuteczna w leczeniu szeregu innych
zaburzeń (Hofmann i in. 2012).
Literatura cytowana:
Cully, J.A., Teten A. (2008). A Therapist’s Guide to Brief Cognitive Behavioral Therapy.
Grzesiuk, L. (red.). (2005). Psychoterapia: podręcznik akademicki. Tom 1. Teoria. Warszawa. Wydawnictwo ENETEIA.
Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral
therapy: a review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
Meltzoff, J., Kornreich, M. (1970). Research in psychotherapy. Atherton: New York.5
Rakowska, J. M. (2006). Sukces i porażka terapii krótkoterminowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Shapiro, D. A., & Shapiro, D. (1982). Meta-analysis of comparative therapy outcome studies: a replication and
refinement. Psychological Bulletin, 92(3), 581.
Shedler, J. (2009). The efficacy of psychodynamic psychotherapy. American Psychologist.
Smith, M. L., & Glass, G. V. (1977). Meta-analysis of psychotherapy outcome studies. American Psychologist, 32(9), 752.
Smith, M. L., Glass, G. V., & Miller, T. I. (1980). The Benefits of Psychotherapy. Johns Hopkins University Press.
Stewart, R. E., & Chambless, D. L. (2009). Cognitive–behavioral therapy for adult anxiety. disorders in clinical
practice: A meta-analysis of effectiveness studies. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 77(4), 595.6